Беларуская мова зь вялікай сцэны ўпершыню прагучала ў 1852 годзе, калі ў Менску паставілі «Ідылію» Станіслава Манюшкі і Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча.
Заснавальнік і кіраўнік мастацкага калектыву «Беларуская капэла», заслужаны артыст Беларусі, опэрны сьпявак Віктар Скарабагатаў ініцыяваў стварэньне памятнай шыльды ў гонар першага публічнага гучаньня беларускай мовы з прафэсійнай тэатральнай сцэны.
Дагэтуль адметнасьці мовы ўшаноўвалі праз унікальную літару альфабэту — у Полацку ёсьць помнік «Ў».
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: У Полацку зьявіўся абноўлены помнік літары «Ў»Грамадзянскі ўчынак аўтараў «Ідыліі»
Паводле Віктара Скарабагатава, у 1852 годзе Менскі гарадзкі тэатар паставіў опэру «Ідылія» Станіслава Манюшкі і Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча. Так упершыню з прафэсійнай сцэны загучала беларуская мова, за карыстаньне якой у той час маглі пакараць аж да турэмнага зьняволеньня. Адпаведна, з боку творцаў гэта быў і грамадзянскі ўчынак.
Сёлета 5 траўня будзе адзначацца 200-гадовы юбілей Манюшкі і, на перакананьне спадара Скарабагатава, справай гонару было б ушанаваць такую значную падзею.
У 2016 годзе ў сквэры каля ратушы на плошчы Свабоды ў Менску ўжо зьявілася скульптурная кампазыцыя Льва і Сяргея Гумілеўскіх, прысьвечаная стваральнікам беларускай нацыянальнай клясычнай опэры — кампазытару Станіславу Манюшку і драматургу Вінцэнту Дунін-Марцінкевічу.
Ідэю падгледзеў у чэхаў
Як мяркуе Віктар Скарабагатаў, мэмарыяльную дошку варта павесіць на менскім гатэлі «Эўропа» — на частцы яго падмуркаў колісь стаяў будынак гарадзкога тэатру. У свой час ён сам займаўся ў музычнай вучэльні, якая потым месьцілася ў гістарычных сьценах тэатра, вывучаў творчасьць Манюшкі ў рамках курсу «Замежная музыка».
Віктар Скарабагатаў
«Зразумела, што такое месца ня можа быць выпадковым, — кажа Віктар Скарабагатаў. — Шмат хто зь менчукоў, пэўна, памятае, што яшчэ ў 1980-х там стаяў будынак, у якім была музычная вучэльня, у ёй сярод іншых займаўся і я. На вялікі сорам, нам нават не расказвалі, што ў сярэдзіне ХІХ стагодзьдзя на гэтым месцы працаваў гарадзкі тэатар — пра тое даведаўся значна пазьней. І менавіта тут Манюшка ставіў свае першыя опэры. На шчасьце, цяпер гэта факт вядомы і майстра пачынаюць шанаваць як свайго».
Віктар Скарабагатаў кажа, што ідэю памятнай шыльды ў свой час падгледзеў падчас гастроляў у Празе: там на сьцяне Нацыянальнага тэатру ўшанаваны «першы выпадак гучаньня чэскай мовы на драматычнай сцэне» у ХІХ стагодзьдзі.
«Акурат тады такая ідэя мне і прыйшла ў галаву — нам таксама неабходна зрабіць нешта падобнае, — працягвае творца. — Балазе сёлета такая выдатная нагода — 200 гадоў Манюшку, юбілей вельмі сур’ёзны. Амаль за 1000 гадоў Менску ў артыстычных колах ці знойдзем яшчэ хоць аднаго менчука, які б меў такі міжнародны аўтарытэт? Яго ў літаральным сэнсе ведаюць ва ўсім сьвеце! Хто яшчэ дасягнуў падобных вышыняў? Вось і адказ на пытаньне, чаму нам, яго нашчадкам, гэта трэба зрабіць».
Эскіз дошкі робяць студэнты-скульптары
Эскіз памятнай дошкі распрацоўвае вядомы скульптар Уладзімер Слабодчыкаў са сваімі студэнтамі зь Беларускай акадэміі мастацтваў. У ягоным творчым здабытку ўжо ёсьць мэмарыяльная шыльда на доме па менскай вуліцы Інтэрнацыянальная, 21, дзе Станіслаў Манюшка выяўлены за раялем.
«Нарадзіць ідэю — адно, але ж пад яе патрэбная база, — гаворыць Віктар Скарабагатаў. — Я зьвярнуўся да дэкана артыстычнага факультэту Акадэміі мастацтваў Уладзімера Мішчанчука. Ён выступіў на рэктараце, атрымаў падтрымку, праблемаў ня ўзьнікла. Напісаў ліст у Акадэмію музыкі, і там гэта ўспрынялі як належнае. Калектыўны зварот пайшоў на імя дырэктара гатэля, які таксама паставіўся вельмі добра. Таму спадзяюся, усё будзе добра, проста пытаньне часу — колькі пойдзе на рэалізацыю ідэі».
Падтрымала ідэю і Міністэрства культуры. Адзінае, там папярэдзілі, што на гэты момант лішніх грошай у бюджэце няма. Ці ня думаюць у такой сытуацыі ініцыятары зьвярнуцца па народную падтрымку? Досьвед збору сродкаў на шыльду БНР, памятныя дошкі літаратарам, помнік Касьцюшку сьведчыць, што талакой можна рэалізаваць любыя задумы.
«Так, праблема існуе — грошай пакуль няма, пайшлі на Эўрагульні, — пацьвярджае ён. — Але думаю, што ня варта адразу зьвяртацца да людзей, якраз той выпадак, калі ініцыятыва мусіць быць падтрыманая дзяржавай — гэта яе наўпроставы абавязак, не такія ўжо значныя патрабуюцца сродкі. Ня думаю, што надта прынцыпова, адбудзецца гэта да 5 траўня, дня нараджэньня кампазытара, ці крыху пазьней. Абы ўрэшце адбылося».
Няма менчука больш выбітнага, чым Манюшка
Ілюстрацыйнае фота. Помнік Вінцэнту Дуніну-Марцінкевічу і Станіславу Манюшку ў Менску
Віктар Скарабагатаў усьцешаны, што праз столькі гадоў забыцьця Станіслава Манюшку нарэшце залічылі да творцаў, якімі павінны ганарыцца беларусы.
«Яшчэ калі вучыўся, быў неверагодны парадокс: творчасьць Манюшкі ў нас выкладалася па прадмеце „Замежная музыка“. Як анэкдот цяпер можна расказваць. Гэта як вывучалі Адама Міцкевіча, Яна Чачота ці Ўладзіслава Сыракомлю па замежнай літаратуры. Цяпер, дзякуй Богу, у гэтым сэнсе жывём зусім у іншых варунках. Тым ня менш працягваць асьветніцкую працу трэба: яшчэ ня ўсе нашыя суайчыньнікі разумеюць постаць Манюшкі як артыстычнага лідэра свайго часу. Над гэтым працуем».
2019-ы праходзіць пад знакам 200-гадовага юбілею Станіслава Манюшкі — аднаго з самых славутых кампазытараў за ўсю гісторыю беларускага краю. Аўтар шматлікіх песень, опэр, апэрэт, балетаў зьявіўся на сьвет 5 траўня 1819 году ў фальварку Убель Ігуменскага павету (цяпер Чэрвеньскі раён). Ад велічнай сядзібы сёньня мала што засталося — вёска і навакольныя пабудовы былі зьнішчаныя падчас карнай апэрацыі немцаў у 1943 годзе.
У сярэдзіне 1960-х на месцы колішняй сядзібы зьявіўся памятны знак з нотным запісам некалькіх тактаў арыі з опэры «Галька». Магчымасьць адбудовы маёнтка пакуль не абмяркоўваецца, хоць адпаведная праектная дакумэнтацыя распрацаваная яшчэ на пачатку 1990-х.
У суседняй Польшчы Станіслава Манюшку шануюць як клясыка польскай музыкі, аднаго з заснавальнікаў нацыянальнай опэры.