Шэсьць беларускіх музэяў за межамі Беларусі, якія сапраўды варта наведаць

Ці гэта толькі артэфакты і шкляныя вітрыны — ці ўсё ж людзі, сэнс і супольнасьць?

Беларусы цяпер жывуць па ўсім сьвеце і ствараюць музэі, архівы і культурныя ініцыятывы, якія захоўваюць тое, што цяжка перавезьці ў валізцы: мову, памяць, адчуваньне сябе. Гэта ня толькі пра мінулае — гэта пра тое, як фармуецца глябальная гісторыя Беларусі і беларускай нацыі.

Ад Лёндану да Нью-Ёрку, ад Вільні да Варшавы — беларускія музэйныя ініцыятывы ствараюць мапу памяці, супраціву і спадчыны. У гэтым тэксьце — кароткі агляд музэяў, дзе можна адчуць, як гучыць беларуская гісторыя за мяжой. І, магчыма, захацець далучыцца да яе.

Вялікая Брытанія, Лёндан. Музэй пры бібліятэцы імя Скарыны

Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны ў Лёндане

На ціхай лёнданскай вуліцы паміж віктарыянскіх дамкоў стаіць будынак, які беларускія эмігранты між сабой называюць проста — Скарынаўка. Тут, у сэрцы Брытаніі, захоўваюцца старажытныя выданьні, слуцкія паясы, манэты ВКЛ, але галоўнае — дух людзей, што не згубілі Беларусь нават па-за яе межамі.

Скарынаўская бібліятэка і музэй дзейнічае з 1971 году — пачыналася ўсё з калекцыі, сабранай біскупам Чэславам Сіповічам, справу працягнуў айцец Аляксандар Надсан, легендарны душпастыр і знаўца беларускае культуры. Сёньня тут захоўваюцца тысячы кніг і архіваў, у тым ліку фрагмэнты кніг Францішка Скарыны, Статут ВКЛ і рэдкія газэты беларускай эміграцыі, унікальны рукапісны зборнік лягерных вершаў Ларысы Геніюш.

У Скарынаўцы ладзяць прэзэнтацыі, сустрэчы, канцэрты. Зусім нядаўна каманда пачала працу над новай экспазыцыяй — «Музэй Адраджэньня», якая раскажа пра гісторыю беларускага нацыянальнага руху.

Літва, Вільня. Музэй імя Івана Луцкевіча

Віленскі беларускі музэй імя Івана Луцкевіча

У Вільні, горадзе, дзе друкаваліся першыя беларускія кнігі, дзейнічала Рада БНР, дзе і цяпер чуваць беларускае слова, існуе музэй, названы ў гонар Івана Луцкевіча, аднаго з бацькоў беларускага Адраджэньня. Ён пераняў традыцыю міжваеннага Беларускага музэю, які пачынаўся з калекцыі Івана Луцкевіча, а кіраваў ім ягоны брат Антон.

Душа сучаснага музэю — людзі, якія дваццаць гадоў зьбіраюць гісторыю віленскіх беларусаў. У экспазыцыі — вышыванкі, фатаздымкі, мапы, газэты, лісты, нават сшыткі вучняў беларускай гімназіі 1920-х. Побач — архіў пратэстаў 2020 году, сьцягі, паштоўкі, успаміны сучасных беларусаў, што зноў вымушаныя змагацца і апынуліся ў Вільні.

Гэта не музэй толькі пра мінулае. Гэта мост паміж эпохамі — ад Луцкевічаў да валянтэраў палку Каліноўскага. Тут можна сесьці за кольківекавы стол, разгарнуць стары фотаальбом і пачуць сучасны голас.

Польшча, Студзіводы. Музэй Малой Бацькаўшчыны

Музэй у вёсцы Студзіводы пад Бельскам Падляскім працуе з 1993 году. Яго заснаваў Дарафей Фіёнік — краязнаўца, які хацеў захаваць побыт, мову і культуру беларусаў Падляшша. З таго часу музэй ператварыўся ў актыўны этнаграфічны цэнтар, дзе сабраныя сотні прадметаў зь вясковага жыцьця: кросны, посуд, строі, абразы, фота і кнігі.

Дарафей Фіёнік, Бельск, Музей малой бацькаўшчыны ў Студзіводах

У музэі праводзяцца фальклёрныя сьвяты, выставы, майстар-клясы. Тут месьціцца гурт «Жэмэрва», які запісвае і выконвае мясцовыя народныя песьні. Музэй выдае штомесячны бюлетэнь «Бельскі Гостінэць» і дыскі з аўтэнтычным сьпевам.

Польшча, Гайнаўка. Беларускі музэй — цэнтар культуры на Падляшшы

Беларускі музэй у Гайнаўцы працуе з 1990-х гадоў, гэта асноўная музэйная ўстанова ў Польшчы, якая спэцыялізуецца на гісторыі і культуры мясцовых беларусаў. Тут ня толькі экспазыцыя, але і культурны цэнтар, дзе ладзяць канцэрты, выставы, майстар-клясы і фэстывалі.

Гайнаўка. Беларускі музэй

У сталай экспазыцыі — прадметы сялянскага побыту, народнае адзеньне, рамесныя інструмэнты, дакумэнты, фота і выданьні пра жыцьцё беларусаў на Падляшшы. Музэй мае добрыя сувязі зь беларускай грамадой, супрацоўнічае з школамі, творчымі калектывамі, мясцовымі аўтарамі. Штогод бярэ ўдзел у акцыі «Ноч музэяў», ладзіць фэст «І тут жывуць людзі» ў розных вёсках Падляшша.

Польшча, Варшава. Музэй Вольнай Беларусі

Музэй Вольнай Беларусі адкрыўся ў Варшаве ў 2022 годзе. Гэта адказ беларускай эміграцыі на падзеі 2020 году, рэпрэсіі і вайну. Музэй стваралі валянтэры, у тым ліку з Народнага антыкрызіснага ўпраўленьня. Прастору для экспазыцыі бясплатна вылучыла адміністрацыя Варшавы.

Інсталяцыя ў Музэі Вольнай Беларусі

Асноўныя тэмы — пратэсты, палітвязьні, эміграцыя, салідарнасьць, вайна ва Ўкраіне. У экспазыцыі — рэчы і дакумэнты ўдзельнікаў пратэстаў, сымбалічныя артэфакты (напрыклад, сукенка «бел-чырвона-белай нявесты», шаўроны палку Каліноўскага, лісты з турмаў). На сьценах — тысячы імёнаў палітвязьняў.

Музэй працуе як культурны і грамадзкі цэнтар: тут адбываюцца лекцыі, сустрэчы, выставы, канцэрты, арт-праекты. Ён удзельнічае ў «Ночы музэяў», штогод рыхтуе спэцыяльную праграму.

ЗША, Нью-Ёрк. Архівы Фундацыі Крачэўскага

Фундацыя імя Пётры Крачэўскага — адна з найстарэйшых беларускіх установаў у ЗША. Яе заснавалі ў 1959 годзе ў Нью-Ёрку эмігранты, зьвязаныя з Радай БНР. Сёньня яна займаецца захаваньнем архіваў, выданьнем кніг і падтрыманьнем беларускае справы ў Амэрыцы.

У Фундацыі захоўваюцца асабістыя архівы дзеячоў, фатаздымкі, пэрыёдыка, дакумэнты беларускіх арганізацыяў, мастацкія працы, рэлігійныя артэфакты, у тым ліку зь лягераў уцекачоў і эміграцыі 1940–50-х гадоў. Некаторыя ўнікальныя матэрыялы могуць стаць асноваю для музэйнай экспазыцыі.

Хоць гэта не музэй у звыклым сэнсе, Фундацыя выконвае музэйную функцыю: тут можна працаваць з архівамі, праводзяць прэзэнтацыі, імпрэзы да беларускіх сьвятаў, лекцыі і сустрэчы.